T.C. Demiroğlu Bilim Üniversitesi ve Florence Nightingale Hastaneleri ile Geleceğinizi Şekillendirin
Beslenmenin Akademik Motivasyon Ve Başarı Üzerine Etkisi
Motivasyon, bireyin yaşama, okuluna, aktivitelerine ve işine karşı neler hissettikleriyle ilgilidir. Yeterli motivasyona sahip bir birey, öğrenmeye ve başarmaya hazır demektir. Motivasyon içsel ve dışsal motivasyon olarak iki başlıkta değerlendirilebilir. Dışsal motivasyon birileri için bir işe odaklanmak iken, içsel motivasyon kişinin kendi ilgi gereksinim ve hedefleri doğrultusunda o işi yapmak istemesidir. İçsel olarak motive olmuş bireylerin sadece dışsal motive olmuş bireylerden daha yüksek başarıya ulaştıkları bilinmektedir.
Şu anda kendinize şu soruyu sorun, ‘niçin bu yazıyı okuyorum?’. Bu soruya vereceğiniz yanıt, bu yazıyı okuma davranışınıza ilişkin motivasyonunuzu ifade edecektir. Motivasyon, öğrenmenin ön koşul¬larından biridir. İnsanlar genelde merak duydukları ve ilgi çekici buldukları konuları daha çabuk öğrenirler. Öğrenme motivasyonu, öğrenen bireyin, öğrenme etkinliklerini anlamlı ve değerli bulması ve bunlardan yarar sağlaması olarak tanımlanır. Motivasyon eksikliği ise, çoğu kez öğrenme ile ilgili faaliyetlerden uzaklaşmayı ve başka etkinliklere yönelmeyi beraberinde getirir.
Motivasyonlar sürekliliklerine göre durumluk ve sürekli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Durumluk motivasyonu, belli bir durumun etkisi ile ortaya çıkar ve geçicidir. Sürekli motivasyon ise kalıcıdır. Örneğin, okuduğu bölümü sevmeyen fakat diploma almak için derslerine çalışan bir öğrencinin motivasyonu durumluktur. Mesleğe ilgi duyan ve bu alanı öğrenmek için derslerine çalışan bir öğrencinin motivasyonu ise süreklidir.
Akademik motivasyon öğrenme ve gelişmede en önemli boyutlardan biridir. Yüksek akademik motivasyon öğrenme çabası, algılanan akademik destek, öz düzenleme, öz yeterlilik ve akademik başarı ile pozitif ilişkilidir. Ayrıca yüksek akademik motivasyon yaşamın ilerleyen dönemlerinde yüksek refah ve düşük stres düzeyleriyle ilişkili bulunmuştur. Düşük akademik motivasyon ise düşük akademik başarı, artan okul bırakma oranları ve çalışmada zorluklarla ilişkilendirilmiştir.
Abraham H. Maslow ‘un “İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi” motivasyon konusunda en çok tanınan yaklaşımlardan biridir. Maslow ihtiyaçları, en temelden en ileri kademeye kadar temel ve fiziksel, güvenlik, sosyal, saygı ve statü, kendini gerçekleştirme olarak beş sınıfta toplamıştır. Temel ve fiziksel ihtiyaçlar; yeme, içme, oksijen, barınak, uyku gibi eksikliğinde insanın yaşamasını zorlaştıran ihtiyaçları kapsar. En üst seviyedeki kendini gerçekleştirmenin başarılabilmesi için en alt seviyedeki temel ve fiziksel ihtiyaçların karşılanması gerekli olup bu ihtiyaçlar arasında yaşamın devamı ve sağlıklı sürdürülebilmesi için gerekli temel şart beslenmedir.
Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır. Beslenme durumunun akademik başarı üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Asya, Afrika, Kuzey ve Güney Amerika’da bulunan 26 ülkenin üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada yeterli sebze ve meyve tüketim alışkanlığının akademik başarıyı artırdığı, Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük bir öğrenci popülasyonu üzerinde yürütülen bir çalışmada gıdaya erişimin sınırlı olması ve yeterince enerji ve besin ögesi alamama ile karakterize olan gıda güvencesizliğinin düşük akademik başarı ile doğrudan ilişkili olduğu rapor edilmiştir.
Sağlıksız diyetler üniversite öğrencilerinin tipik bir özelliğidir. Bunlara düşük meyve ve sebze tüketimi ile paket servis yiyecekler ve şekerli içecekler gibi enerji yoğunluğu yüksek besin değeri düşük yiyeceklerin fazla tüketimi dahildir. Bu sağlıksız diyetler daha zayıf ruh sağlığı, vücut ağırlığında artış ve kronik hastalıklar için diğer risk faktörleri dahil olmak üzere bir dizi olumsuz sağlık etkisi ile bağlantılıdır. Sağlıksız diyetler potansiyel olarak akademik başarıyı da olumsuz etkileyebilir. Üniversite öğrencilerinin beslenme tercihleri ekonomik kısıtlamalar, zaman yönetimi zorlukları, sosyal etkileşimler ve stres gibi birçok faktörden etkilenebilir. Mineral ve vitamin eksiklikleri, fast food tüketimi ve düzensiz öğünler gibi faktörler, bilişsel fonksiyonların azalmasına, stresle başa çıkma mekanizmasının zayıflamasına ve akademik başarının düşmesine neden olabilmektedir.
2019 yılında üniversite öğrencilerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, daha sağlıklı bir diyetin daha yüksek akademik başarıyla ilişkili olduğu görülmüştür. Üniversite öğrencilerinde diyet ve akademik başarı arasındaki ilişkiyi inceleyen diğer çalışmalarda, kahvaltı yapmak, öğün atlamamak, sebze ve meyve tüketimine ilişkin önerilere uymak, diyetin yeterli ve kaliteli protein, omega-3 yağ asitleri içermesi, yeterli sıvı alımı gibi beslenme faktörleri ile daha yüksek akademik başarı arasında önemli pozitif ilişkiler bildirilmiştir. Yine üniversite öğrencileri üzerinde yürütülen bir çalışmada günlük öğün sayısı ile meyve, et, kurubaklagil ve kuruyemiş tüketiminin not ortalamasını etkileyebileceği gösterilmiştir. Sağlık alanında okuyan ve okumayan toplam 497 sağlıklı öğrenci üzerinde yürütülen bir çalışmada, sağlık alanında okuyan katılımcıların sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumlarının ve yeme farkındalıklarının yüksek olduğu saptanmıştır. Çalışma sonucunda, üniversite öğrencilerinde sağlıklı beslenme ve yaşam tarzı alışkanlıklarının geliştirilmesinin akademik başarılarının yanı sıra genel sağlıklarını da olumlu yönde etkilediği sonucuna varılmıştır.
Tüm bunlar göz önüne alındığında, akademik başarıyla sonuçlanacak akademik motivasyon için sağlıklı bir yaşam tarzının elzem olduğu görülmektedir. Sağlıklı bir yaşam tarzının temel bileşeni olan sağlıklı beslenme genç yetişkin bireyler için önemlidir. Üniversite hayatı özellikle aileden ayrılan bireyler için yeni bir yaşam tarzının başlangıcı anlamına gelir. Bu dönemde öğrencilerin bulundukları koşullarda optimum beslenmeyi gerçekleştirebilmek için beslenme bilinci ve farkındalığını geliştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmaları önemlidir.
Şu anda kendinize şu soruyu sorun, ‘niçin bu yazıyı okuyorum?’. Bu soruya vereceğiniz yanıt, bu yazıyı okuma davranışınıza ilişkin motivasyonunuzu ifade edecektir. Motivasyon, öğrenmenin ön koşul¬larından biridir. İnsanlar genelde merak duydukları ve ilgi çekici buldukları konuları daha çabuk öğrenirler. Öğrenme motivasyonu, öğrenen bireyin, öğrenme etkinliklerini anlamlı ve değerli bulması ve bunlardan yarar sağlaması olarak tanımlanır. Motivasyon eksikliği ise, çoğu kez öğrenme ile ilgili faaliyetlerden uzaklaşmayı ve başka etkinliklere yönelmeyi beraberinde getirir.
Motivasyonlar sürekliliklerine göre durumluk ve sürekli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Durumluk motivasyonu, belli bir durumun etkisi ile ortaya çıkar ve geçicidir. Sürekli motivasyon ise kalıcıdır. Örneğin, okuduğu bölümü sevmeyen fakat diploma almak için derslerine çalışan bir öğrencinin motivasyonu durumluktur. Mesleğe ilgi duyan ve bu alanı öğrenmek için derslerine çalışan bir öğrencinin motivasyonu ise süreklidir.
Akademik motivasyon öğrenme ve gelişmede en önemli boyutlardan biridir. Yüksek akademik motivasyon öğrenme çabası, algılanan akademik destek, öz düzenleme, öz yeterlilik ve akademik başarı ile pozitif ilişkilidir. Ayrıca yüksek akademik motivasyon yaşamın ilerleyen dönemlerinde yüksek refah ve düşük stres düzeyleriyle ilişkili bulunmuştur. Düşük akademik motivasyon ise düşük akademik başarı, artan okul bırakma oranları ve çalışmada zorluklarla ilişkilendirilmiştir.
Abraham H. Maslow ‘un “İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi” motivasyon konusunda en çok tanınan yaklaşımlardan biridir. Maslow ihtiyaçları, en temelden en ileri kademeye kadar temel ve fiziksel, güvenlik, sosyal, saygı ve statü, kendini gerçekleştirme olarak beş sınıfta toplamıştır. Temel ve fiziksel ihtiyaçlar; yeme, içme, oksijen, barınak, uyku gibi eksikliğinde insanın yaşamasını zorlaştıran ihtiyaçları kapsar. En üst seviyedeki kendini gerçekleştirmenin başarılabilmesi için en alt seviyedeki temel ve fiziksel ihtiyaçların karşılanması gerekli olup bu ihtiyaçlar arasında yaşamın devamı ve sağlıklı sürdürülebilmesi için gerekli temel şart beslenmedir.
Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır. Beslenme durumunun akademik başarı üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Asya, Afrika, Kuzey ve Güney Amerika’da bulunan 26 ülkenin üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada yeterli sebze ve meyve tüketim alışkanlığının akademik başarıyı artırdığı, Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük bir öğrenci popülasyonu üzerinde yürütülen bir çalışmada gıdaya erişimin sınırlı olması ve yeterince enerji ve besin ögesi alamama ile karakterize olan gıda güvencesizliğinin düşük akademik başarı ile doğrudan ilişkili olduğu rapor edilmiştir.
Sağlıksız diyetler üniversite öğrencilerinin tipik bir özelliğidir. Bunlara düşük meyve ve sebze tüketimi ile paket servis yiyecekler ve şekerli içecekler gibi enerji yoğunluğu yüksek besin değeri düşük yiyeceklerin fazla tüketimi dahildir. Bu sağlıksız diyetler daha zayıf ruh sağlığı, vücut ağırlığında artış ve kronik hastalıklar için diğer risk faktörleri dahil olmak üzere bir dizi olumsuz sağlık etkisi ile bağlantılıdır. Sağlıksız diyetler potansiyel olarak akademik başarıyı da olumsuz etkileyebilir. Üniversite öğrencilerinin beslenme tercihleri ekonomik kısıtlamalar, zaman yönetimi zorlukları, sosyal etkileşimler ve stres gibi birçok faktörden etkilenebilir. Mineral ve vitamin eksiklikleri, fast food tüketimi ve düzensiz öğünler gibi faktörler, bilişsel fonksiyonların azalmasına, stresle başa çıkma mekanizmasının zayıflamasına ve akademik başarının düşmesine neden olabilmektedir.
2019 yılında üniversite öğrencilerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, daha sağlıklı bir diyetin daha yüksek akademik başarıyla ilişkili olduğu görülmüştür. Üniversite öğrencilerinde diyet ve akademik başarı arasındaki ilişkiyi inceleyen diğer çalışmalarda, kahvaltı yapmak, öğün atlamamak, sebze ve meyve tüketimine ilişkin önerilere uymak, diyetin yeterli ve kaliteli protein, omega-3 yağ asitleri içermesi, yeterli sıvı alımı gibi beslenme faktörleri ile daha yüksek akademik başarı arasında önemli pozitif ilişkiler bildirilmiştir. Yine üniversite öğrencileri üzerinde yürütülen bir çalışmada günlük öğün sayısı ile meyve, et, kurubaklagil ve kuruyemiş tüketiminin not ortalamasını etkileyebileceği gösterilmiştir. Sağlık alanında okuyan ve okumayan toplam 497 sağlıklı öğrenci üzerinde yürütülen bir çalışmada, sağlık alanında okuyan katılımcıların sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumlarının ve yeme farkındalıklarının yüksek olduğu saptanmıştır. Çalışma sonucunda, üniversite öğrencilerinde sağlıklı beslenme ve yaşam tarzı alışkanlıklarının geliştirilmesinin akademik başarılarının yanı sıra genel sağlıklarını da olumlu yönde etkilediği sonucuna varılmıştır.
Tüm bunlar göz önüne alındığında, akademik başarıyla sonuçlanacak akademik motivasyon için sağlıklı bir yaşam tarzının elzem olduğu görülmektedir. Sağlıklı bir yaşam tarzının temel bileşeni olan sağlıklı beslenme genç yetişkin bireyler için önemlidir. Üniversite hayatı özellikle aileden ayrılan bireyler için yeni bir yaşam tarzının başlangıcı anlamına gelir. Bu dönemde öğrencilerin bulundukları koşullarda optimum beslenmeyi gerçekleştirebilmek için beslenme bilinci ve farkındalığını geliştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmaları önemlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Adıgüzel E., Çelik E., Mülayim M., Öksüz R.H., Aba A., Uludağ A. G., Üniversite Öğrencilerinde Beslenme Durumu ile Akademik Motivasyon Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Beslenme ve Diyet Dergisi 2023;51(3):26-35
Akbaba S. Eğitimde Motivasyon. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Der. (2006.s.13)
Bilgilendirme ve Kendi Kendine Yardım Kitapçığı, Motivasyon Anadolu Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Merkezi, Eskişehir- 2019
Özenoğlu, A., Erkul, C., Anul, N., Özçelikçi, B., & Aksu, B. M. (2024). Relationship of attitudes for healthy nutrition with mindful eating, motivation to participate in physical activity, and academic success: A controlled study. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 123, 112422. https://doi.org/10.1016/j.nut.2024.112422
Sarvan, S., & Akcan, A. (2023). The Relationshıp Between Universıty Students’ Nutrition, Physical Activity Habits And Body Mass Index, Academic Achievement. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 11(1), 1258-1273. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1165934
Tataş G., N., & Aydın, F. Investigation of the Relationship Between the Dietary Habits of University Students and Their Academic Performance. Food Science and Engineering Research, (2024) 3(1), 89-99.
Whatnall M.C., Patterson A.J., Burrows T.L., Hutchesson M.J. Higher diet quality in university students is associated with higher academic achievement: a cross-sectional study. J Hum Nutr Diet. (2019) https://doi.org/10.1111/jhn.12632
Ziya Selçuk Z., Eğitim psikolojisi, Nobel Yayınevi, İstanbul, 2018
Adıgüzel E., Çelik E., Mülayim M., Öksüz R.H., Aba A., Uludağ A. G., Üniversite Öğrencilerinde Beslenme Durumu ile Akademik Motivasyon Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Beslenme ve Diyet Dergisi 2023;51(3):26-35
Akbaba S. Eğitimde Motivasyon. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Der. (2006.s.13)
Bilgilendirme ve Kendi Kendine Yardım Kitapçığı, Motivasyon Anadolu Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Merkezi, Eskişehir- 2019
Özenoğlu, A., Erkul, C., Anul, N., Özçelikçi, B., & Aksu, B. M. (2024). Relationship of attitudes for healthy nutrition with mindful eating, motivation to participate in physical activity, and academic success: A controlled study. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 123, 112422. https://doi.org/10.1016/j.nut.2024.112422
Sarvan, S., & Akcan, A. (2023). The Relationshıp Between Universıty Students’ Nutrition, Physical Activity Habits And Body Mass Index, Academic Achievement. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 11(1), 1258-1273. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1165934
Tataş G., N., & Aydın, F. Investigation of the Relationship Between the Dietary Habits of University Students and Their Academic Performance. Food Science and Engineering Research, (2024) 3(1), 89-99.
Whatnall M.C., Patterson A.J., Burrows T.L., Hutchesson M.J. Higher diet quality in university students is associated with higher academic achievement: a cross-sectional study. J Hum Nutr Diet. (2019) https://doi.org/10.1111/jhn.12632
Ziya Selçuk Z., Eğitim psikolojisi, Nobel Yayınevi, İstanbul, 2018